गजल .........................

खोजेको छु पंक्तिहरु अलिअलि मेटिएको ।
मेरो कथा पढ्दै छु म कसैद्धारा लेखिएको ।

जिन्दगीको परिभाषा बुझेर पो के गरौं म
फुल देख्छु चारैतीर तर बास्ना खेदिएको ।

कहिले दिउँ तोला तोला जोखेर यो मुटु
खाँचो छैन अव मलाई पल पल रेटिएको ।

समयको खोलासँगै बगे मेरा आँशुहरु
अनुभव गर्दैछु म आफ्नै आयु छोटिएको ।

अँधेरीमा आउनेहरु तारा झार्ने कुरा गर्थे
पटक पटक आश देखाए छैन अझै भेटिएको ।

छेपारो झैं रङ्ग बदल्ने भन्थे मलाई कसैले त
पुरानो त्यो ठाउँबाट देखें आफैं लखेटिएको ।

सानुभाई २०६९/२/१८

पोखराको फोहोर व्यबस्थापनमा चुनौती बढ्दै ।

पोखरा जेष्ठ १४, विनोद शर्मा ।

फोहोरको अत्याधिक उत्पादन र फोहोरको व्यबस्थापनका लागि गाडिको अभावका कारण पोखराको सरसफाइमा चुनौती थपिएको छ । पोखरामा दैनिक ९० टनसम्म फोहोर उत्पादन हुने गरेकोमा फोहोर व्यबस्थापनका लागि ९ वटा गाडिमात्रै भएकोले समस्या भएको पोखरा उपमहानगरपालिकाले जनाएको छ । पोखरा उपमहानगरपालिकाले दैनिक रुपमा ६० टन फोहोरमात्रै व्यबस्थापन गर्न सकेको वातावरण शाखाका अधिकृत चुंडामणी तिवारीले जानकारी दिनुभयो । नगरपालिकाले सञ्चालनमा ल्याएको ११ वटा बस मध्ये २ वटा बिग्रेका कारणले वडा नम्बर ५, ७, १४, १५, १६ र १७ मा हप्तामा एक दिन मात्रै सेवा दिईरहेको अधिकृत तिवारीले बताउनुभयो ।

२०६१ सालको माघ चौबीस गतेबाट फोहोर व्यबस्थापनको काम शुरु गरेको नगरपालिकाले पहिलो वर्ष मुख्य मुख्य चोकको मात्रै फोहोर उठाउँथ्यो । दैनिक २५ टन जति फोहोर व्यबस्थापनका लागि प्रयोग गरिएका बसलार्य नैं निरन्तरता दिईएको तर आठ वर्ष बितिसक्दा समेत नयाँ बस नथपिएको वातावरण शाखाले जनाएको छ । पोखराको फोहोर बृद्धि हुने दरलाई हेर्ने हो भने एक वर्षमा एउटा नयाँ बस थपिनुपर्ने अधिकृत तिवारीको भनाई छ । फोहारको घरमै बर्गिकरण गर्न सके ९० प्रतिशत फोहोरलाई पुन प्रयोगमा ल्याउन सकिने कार्यालयले जनाएको छ । 

१९ वटा वडामा फोहोर व्यबस्थापनका लागि ९० जना मात्रै कर्मचारी भएकोले पनि काम फोहोर व्यबस्थापनमा समस्या आएको वातावरण अधिकृत तिवारीले बताउनुभयो । नगरपालिकाले सार्वजनिक निजी साझेदारी (पीपीपी) को अवधारणा अनुसार वडा नं. १५ मा कान्छा फोहोर मैला व्यवस्थापन र वडा नं. ६ लेकसाइडमा पोखरा फोहोरमैला व्यवस्थापन प्रा.लि.लाई फोहोर व्यवस्थापनको जिम्मेवारी प्रदान गरेको छ । 

पोखरा उपमहानगरपालिकाले सन् २०१० मा १८ वटै वडामा गरेको सर्भे अनुसार पोखरामा कुहिने किसिमको फोहोर ६० प्रतिशत भन्दा बढि उत्पादन हुने देखाएको छ । पुन प्रयोग गर्न सकिने फोहोर ३० प्रतिशतसम्म रहने र १० प्रतिशतमात्रै ल्याण्डफिल्ड साईडमै लैजानुपर्ने देखिएको छ । फोहोरमैला व्यवस्थापन अभियानको कास्कीका अध्यक्ष तथा पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय फोहोरमैला व्यबस्थापन प्रा.ली.का अध्यक्ष यमवहादुर परियारले बर्गिकरण गरेर फोहोर छेट्याउनेले फेहोरको समेत पैसा पाउने बताउनुभएको छ । अध्यक्ष परियारले भने पोखरामा ५० टन मात्रै फोहोर उत्पादन हुने दावी गर्नुभएको छ । पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय फोहोरमैला व्यबस्थापन प्रा.ली.ले पोखरेलीका घरघरबाट फोहोर सँकलन गरिएको फोहोरको पैसा दिने गरेको बताउनुभएको छ । प्रा.लि.ले पुन प्रयोग गर्न सकिने फोहोरबाट पशुपँक्षीलाई दाना खुवाउने भाँडा बनाउने योजना रहेको जनाएको छ । 

फोहोर मैला उत्पादनको अत्यधिक वृद्धिका कारण पोखराको सौन्र्दर्यतामा असर पर्छ नै, त्यसका अलावा पोखरेलीहरुको स्वास्थ्यमा समेत प्रतिकुल असर पर्ने देखिन्छ । अर्गानिक फोहोरको मात्रा अत्यधिक भएका कारण फोहोरको वर्गीकरण गरी कम्पोष्ट मल बनाउन सके फोहोरको उत्पादन कम हुने विज्ञहरुले जनाएका छन् । पुनः प्रयोग गर्ने खालका फोहोर छुट्याएर बिक्री गर्न र फोहोर व्यवस्थापनका लागि सम्पूर्ण पोखरेलीको आफ्नो पनि दायित्व भएको बुझ्नुपर्ने उनीहरुको सुझाव छ । फोहोरमैला ऐन २०६८ लागू भईसकेको अवस्थामा फोहोरमैलाको व्यवस्थापनमा लापरवाही गर्नेलाई कानुन अनुसारको कारबाही कडाइका साथ कार्यान्वयन गर्नुपर्ने फोहोरमैला व्यवस्थापन अभियानको कास्कीका अध्यक्ष यमवहादुर परियारले बताउनुभयो । 

प्लाष्टिकजन्य फोहोर कम गर्ने उद्धेश्यले पोखराको १४ औं नगर परिषदबाट कालो प्लाष्टिक झोला प्रतिबन्धित गर्नुका साथै १५ औं नगर परिषद्ले २० माइक्रोनभन्दा कम मोटाईका प्लास्टिक झोला नगर क्षेत्रभित्र प्रतिवन्धित गरेको छ । त्यसको विकल्पमा लायन्स क्लबसँगको साझेदारीमा कपडाको झोला उत्पादन गरी विभिन्न आमा समूह, क्लब, टोल विकास संस्थालाई वितरण गरेको छ । समुद्री सतहबाट सात सय २७ मिटरदेखि नौ सय ८० मिटरसम्मको उचाईमा रहेको पर्यटकीय सहर पोखरा ५५ दशमलव ६६ वर्ग किलो मिटरमा फैलिएको छ । २०५८ सालको जनगणना अनुसार पोखराको जनसङख्या एक लाख ५६ हजार तीन सय १२ रहेको थियो भने ७ प्रतिशतसम्मको वार्षिक बृद्धिदरका कारणले २०६७ सालको प्रक्षेपित जनसङख्या साँढे तीन लाख रहेको छ ।

कास्कीको मकै र धानमा फौजी किराको आक्रमण, किसान चिन्तित

पोखरा जेष्ठ १४, विनोद शर्मा 

मकै र धानको बीउमा फौजी कीराले आक्रमण गरेपछि कास्कीका किसानले विषादी छर्नेकामलाई तिव्र पारेका छन् । भलाम, अर्मला, लामाचौर तथा पुरन्चौर गाउँ विकास समिती र पोखरा उपमहानगरपालिकाको २१ हेक्टर क्षेत्रफलमा लगाईएको मकैमा फौजी किराले आक्रमण गरेको छ । फौजी किराको नियन्त्रणका लागि तथा अन्य क्षेत्रमा महामारी फैलनसक्ने भन्दै जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले विषादी र स्पेयरसिहतको टोली किरा प्रभावित क्षेत्रमा पठाईसकेको छ ।

हिजोदेखि पोखरा उपमहानगरपालिकाको वडा नम्बर १६ बाटुलेचौर, अर्मला तथा भलाममा विषादी छर्न शुरु गरिएको जिल्ला कृषि विकास कार्यालय कास्कीका बालि संरक्षण अधिकृत धन बहादुर रानाले जानकारी दिनुभयो । पोखरा उपमहानगरपालिकाको वडा नम्बर १६ बाटुलेचौरमा १० हेक्टर क्षेत्रफलमा फौजी किराले आक्रमण गरेको कार्यालयले जनाएको छ । त्यस्तै अर्मला गा.वि.स.को वडा नम्बर १,२,५ र ६ मा गरि ६ हेक्टर, लामाचौरको ८ र ९ वडामा ४ हेक्टर र भलामको वडा नम्बर ६ मा १ हेक्टर क्षेत्रफलमा फौजी किराले आक्रमण गरेको छ । आज पनि विषादी छर्नेकामलाई निरन्तरता दिईने कार्यालयले जनाएको छ ।

फौजी किरा एक किसिमको खैरो रङ्गको पुतलीको लार्भा भएको जिल्ला कृषि विकास कार्यालय कास्कीका प्रमुख बेनी बहादुर बस्नेतले जानकारी दिनुभयो । रातको समयमा बढि सक्रिय हुने यसले बिरुवाको पात र डाँठ खाएर बिरुवालाई पुरै नाङगो पार्ने उहाँको भनाई छ । मौसम परिवर्तनसँगैको गर्मी र खडेरी फौजी किराका लागि उपयुक्त भएकोले यसको समयमै पहिचान गरेर रोकथामको उपाय गर्नुपर्ने प्रमुख बस्नेतले बताउनुभयो । यसको लार्भाको दुवै तर्फ २ वटा पँहेला धर्का र विचमा काला साना भर्का भएको गाढा हरियो रङ्गको हुन्छ र टाउको खैरो हुने प्रमुख बस्नेतले जानकारी दिनुभयो । यसको फुल खैरो सेतो रङ्गको हुन्छ भने माउ पुतली हल्का खैरो रङ्गको हुन्छ । 

असिनाले क्षति पुर्याएको ठाउँको मकैमा बढि समस्या देखिने जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले जनाएको छ । भर्खरको अवस्थामा थाहा पाईयो भने घरायसी जैविक विषादीबाट पनि किराको रोकथाम गर्न सकिन्छ । तर धेरै क्षति भैसकेको छ भने थायोडान, मालाथिएन, मिसाईल लगायतका विषादी प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

मकै होस अथवा धानको बीउ फौजी किराको रोकथामका लागि विषादी छर्दा साबधानी अपनाउनुपर्ने कार्यालयले जनाएको छ । थायोडान नामको विषादी छरेको हो भने २१ दिनसम्म विषादी छरेको मकै र वरपरको घाँस समेत गाई बस्तुलाई खुवाउनुहुँदैन । मिसाईल छरेको हो भने १४ दिनसम्म र मालाथायन विषादी छरेको हो भने सातदिन पर्खनु पर्ने बालि संरक्षण अधिकृत धन बहादुर रानाको भनाई छ  । 

लामाचौर र अर्मलामा धानको व्याडमा समेत फौजी किराले आक्रमण गरेको त्यहाँका किसानहरुले बताएका छन् । धानको बीउमा पनि प्राविधिकको सल्लाह अनुसार १ दशमलव पाँच मिलिटिर थायोडान एक लिटर पानीमा मिसाएर छर्न कार्यालयले सुझाव दिएको छ । त्यस्तै २ मिलिलिटर मिसाईल १ लिटर पानीमा मिसाएर अथवा २ किलि लिटर मालाथान १ लिटर पानीमा मिसाएर छर्न पनि कार्यालयले सुझाव दिएको छ । आफुले लगाएका अन्नबाली तथा तरकारी फलफुलमा कुनै रोग कीराको संक्रमण देखिएमा नजिकैको कृषि सेवा केन्द्र, उप केन्द्र तथा जिल्ला कृषि विकास कार्यालयमा सम्पर्क राख्न पनि कार्यालयले किसानहरुसँग आग्रह गरेको छ । 

संविधानको नाममा .............

संविधानको नाममा .............

कि आजै आउनु यहाँ, नआए पर्दैन
बिकल्प म खोज्छु तर आँशु झर्दैन ।

देशले नैं चाहेको हो, मैले मात्रै हैन
भर नपरौं भन्थे कसैले बिलौना गर्दैन ।

हदै भए संकटकाल, त्यो भन्दा अरु हुँदैन
अशान्ति नैं किन नहोस सानु अन्त सर्दैन ।

बिश्वासघाती भए नेताहरु तिम्रो त के दोष
कुर्छु तै पनि साँझसम्म हुने त कसैले टार्दैन ।

सतीले सरापेको देश गर्नेले पनि पाउँदैन
बनाउछुँ कानूनी शासन कोहिसँग डर्दैन ।

जेठ १४...........सानुभाई

अधिकार सम्पन्न फेवाताल संरक्षण प्राधिकरण गठन गर्न सञ्चारमाध्यमले दवाव दिने

पोखरा, जेष्ठ १३, विनोद शर्मा 

पोखराको पर्यटकिय फेवातालको संरक्षण, विकास र प्रवद्र्धनका लागि अधिकार सम्पन्न फेवाताल संरक्षण प्राधिकरण गठन गर्न सरकारलाई दवाव दिन सञ्चारमाध्यमले पहल गर्ने भएका छन् । फेवातालको संरक्षण, विकास र प्रवद्र्धनमा मिडियाको भूमिका विषयमा विहान पोखरामा भएको अन्तरक्रियामा सञ्चारकर्मीहरुले यस्तो प्रतिवद्धता जनाएका हुन् । 

सरकारद्धारा गठित फेवाताल अतिक्रमण जग्गा छानविन समितीले तयार गरेको प्रतिवेदनमा फेवातालको संरक्षणका लागि अधिकारसम्पन्न प्राधिकरण गठन गर्नुपर्ने उल्लेख गरिएको छ । फेवातालको अतिक्रमण रोक्न र ताल संरक्षणका लागि गैरसरकारी सँस्थाले संकलन गरेको रकम एकद्धार प्रणालीबाट खर्च गर्नका लागि समेत प्राधिकरण गठन गर्नुपर्ने समितीका संयोजक विश्व प्रकाश लामिछानेले बताउनुभयो । फेवातालको संरक्षणका लागि अतिक्रमित जग्गामध्ये १ हजार ६ सय ९२ रोपनी जग्गाको लालपुर्जा खारेज गर्नुपर्ने र ५ सय ४६ रोपनी जग्गाको राज्यले मुआब्जा दिन समितीले सिफारिस गरेको छ । 

नागरिक राष्ट्रिय दैनिकका प्रधान सम्पादक किशोर नेपालले समितीले सरकारलाई बुझाएको प्रतिवेदन मन्त्रीपरिषदबाट पास नभएसम्म तालको संरक्षण र विकास हुन नसक्ने बताउनुभएको छ । उहाँले पोखराको फेवाताल केन्द्रित पर्यटन व्यबसायलाई बिकेन्द्रीत गरेर अरु तालमा पनि विस्तार गर्नुपर्नेमा जोड दिनुभएको छ । अरु तालमा पनि बैकल्पिक लेकसाईड बनाउन सके फेवातालमा निर्भरता कम हुने र यसको संरक्षणगर्न सजिलो हुने प्रधानसम्पादक नेपालको दावी छ । कास्कीका सबै तालको संरक्षणमा सञ्चारकर्मीले महत्वपुर्ण भूमिका खेल्नुपर्नेमा उहाँले जोड दिनुभएको छ । 

पोखरा पर्यटन परिषदका अध्यक्ष टिकाराम सापकोटाचले सरकारले प्रतिवेदन पारित गरेमा पोखराका पर्यटन व्यबसायिले त्यसको कार्यान्वयन गर्ने प्रतिवद्धता जनाउनुभएको छ । पोखरामा फेवाताल भएकै कारणले र अन्नपुर्ण पदयात्रा मार्गको प्रवेशद्धार भएकै कारणले पोखरामा पर्यटन व्यबसायमा ५५ अरब भन्दा बढि लगानी बढेको उहाँको भनाई छ । सरकारले नेतृत्व लिएर काम शुरु गर्ने हो भने व्यबसायिले तालको संरक्षणका लागि कमाईको केहि प्रतिशत छुट्याएर संरक्षण कोष बनाउने पनि अध्यक्ष सापकोटाले जानकारी दिनुभयो । 

कास्कीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी चेतनाथ भट्टराईले प्रतिवेदन पारित भएमा तालको संरक्षणका लागि प्रशासनले पनि सघाउने पंतिवद्धता जनाउनुभएको छ । जिल्लामा ५० भन्दा बढि गैरसरकारी सँस्थाले तालको संरक्षणका लागि रकम सँकलन गरिरहेको बताउँदै उहाँले एकद्धार प्रणालीबाट खर्च गर्ने हो भने प्रभावकारी काम हुन सक्ने बताउनुभयो । 

पोखरा उपत्यका नगर विकास समितीका अध्धयक्ष जित बहादुर गुरुङले सरकार र स्थानिय प्रशासन समेत निरिह भएका कारण तालको संरक्षण हुन नसकेको दावी गर्नुभयो । २०५१ सालमा बनाईएको तालको मापदण्ड ६९ सालमा आईपुग्दासमेत कार्यान्वयन नभएको अध्यक्ष गुरुङको भनाई छ । तालको चौंडाई तर्फ वारपार हुनेगरि ४ सय मिटरदेखि २ किलोमिटर लामो जग्गाको लालपुर्जा बनाईएको छ । 

छानविन समितीका सदस्य सुन्दर श्रेष्ठले तालको संरक्षणका लागि सरकारले खर्च नभएको विकास वजेट स्थानान्तरण गर्नुपर्ने बताउनुभयो । ४० प्रतिशत वजेट समेत खर्च नभएको अवस्थामा सरकारले अति आवश्यक कामका लागि वजेट स्थानान्तरण गर्नुपर्ने उहाँको भनाई छ  । समितीले ताल संरक्षण, विकास तथा प्रवद्र्धनका लागि एक अर्ब रुपैंयाँ बराबरको योजना सहितको प्रतिवेदन सरकारलाई बुझाएको छ । 

२०३१ सालमा बाँध फुटेपछि तालको क्षेत्रफल घटेको हो । ३४ सालमा पोखरामा मालपोत कार्यालय स्थापना भएपछि वरपरका बासिन्दाले पानी बाहेकको जमिनलाई आफ्नो नाममा दर्ता गराएका छन् । २२ हजार रोपनी क्षेत्रफलमा फैलीएको ताल अहिले ९ हजार ९ सय ५५ रोपनी क्षेत्रफलमा सीमित भएको छ भने ३३ मिटर गहिरो ताल अहिले १८ मिटरमा सीमित रहेको समितीले जनाएको छ । 

पोखरामा प्याराग्लाईडिङ उडान गरिरहेका विदेशी पाईलटहरु स्वदेश फर्कदै

पोखरा जेष्ठ १३, विनोद शर्मा

देशमा सँविधान बन्ने वा नबने अनिश्चित भएको भन्दै पोखरामा प्याराग्लाईडिङ उडान गरिरहेका विदेशी पाईलटहरु स्वदेश फर्कदै छन् । पोखरामा कार्यरत ८० जना पाईलटहरु मध्ये ६५ जना विदेशी पाईलटहरु थिए । देशको अन्यौलपुर्ण राजनीतिको कारण देखाउँदै अहिलेसम्ममा ४० जना विदेशी पाईलट स्वदेश फर्किईसकेको हवाई खेलकुद सँस्थाका महासचिव सोभित बानियाले जानकारी दिनुभयो । 

सँविधान जारी गर्ने अन्तिम समयमा आईपुग्दा विभिन्न माग राख्दै दैनिक हुने गरेको बन्द तथा हड्तालका कारणले साहसिक पर्यटन प्याराग्लाईडिङ गर्ने पर्यटकहरु समेत आधा घटिसकेका हवाई खेलकुद सँस्थाले जनाएको छ । सँस्थाको अनुसार दैनिक १ सय पर्यटकले दैनिक प्याराग्लाईडिङ गर्नेमा अहिले मुस्किलले ५० जना पुग्ने गरेको छ । विदेशी पाईलटहरु फर्कने क्रम रोकिएका कारण नेपाली पाईलटले मात्रै उडान गर्न समस्या भएको सँस्थाले जनाएको छ । यसैवीच, विदेशी पाईलटलाई आधा रकम दिनुपर्ने भएकोले नेपालमै दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने विषयमा सरकारले ध्यान दिनुपर्ने सँस्थाले जनाएको छ । 

नेपाली पर्यटकले तीनुपर्ने ५ हजार रुपैंयाँमध्ये पाईलटलाई नैं २ हजार ५ सय र विदेशी पर्यटकले तीरेको ७ हजार ५ सय रुपैंयाँबाट पाईलटलाई ३ हजार ७ सय ५० रुपैंयाँ तीर्नुपर्ने हवाई खेलकुद सँस्थाका महासचिव सोभित बानियाँले जानकारी दिनुभयो । नेपाली पाईलटहरुसँग पनि सरकारी अनुमतिपत्र नभएका कारणले उनीहरुलाई अनय देशमा उडान गरेर अनुभव बटुल्नका लागि पठाउन नपाइृएको सँस्थाले जनाएको छ । 

पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय र नागरिक उड्डयन प्राविधरण र हवाई खेलकुद सँस्थाको ६ जना सहभागि कार्यदलले काम शुरु गरेको बताउँदै केहि समयपछि अनुमतिपत्रको समस्या समाधान हुने प्याराग्लाईडिङ व्यबसायिहरुले आशा गरेका छन् । नेपाली पाईलटलाई अहिलेसम्म फेडरेशन एरोनटिक ईन्टरनेशनल एफएआईबाट परिचयपत्रको व्यबस्था गरिएको महासचिव बानियाँले जानकारी दिनुभयो । 

पोखरामा अहिले १५ वटा कम्पनीले प्याराग्लाईडिङ उडान गरिरहेका छन् । बन्द र हड्तालको कारण देखाउँदै पर्यटकहरु स्वदेश फर्कन थालेपछि प्याराग्लाईडिङ व्याबसायमा कारोबार समेत आधाभन्दा कम भएको सँस्थाले जनाएको छ । पहिले दैनिक १० लाख रुपैंयाँसम्मको कारोबार हुने गरेकोमा अहिले मुस्किलले ४ लाख ५० हजार रुपैंयाँसम्म कारोबार हुने गरेको नेपाल हवाई खेलकुद सँस्थाका महासचिव सोभित बानियाले जानकारी दिनुभयो । प्याराग्लाईडिङ व्यबसाय सञ्चालन गर्न दर्ता शुल्क मात्रै आठ लाख रुपैंयाँ सरकारलाइृ बुझाउनुपर्ने सँस्थाले जनाएको छ । 

प्याराग्लाईडिङलाई खेलकुदको मान्यता दिनुपर्ने माग समेत व्यबसायिहरुको छ । 

गजल

बाटो बिराएछु आमा, फर्केर गाउँ आउँदैछु
संसार सारा बैरी रैछ, तिमै्र काख धाउँदैछु ।

सुखी हुनु छैन मलाई मेरो देश दुःखमा छ
शिशिरको जाडो पछि बसन्तको घाम ल्याउँदैछु ।

बदलिए तिम्रा नेता तिम्रो त रहर उस्तैछ
झुटको खेती हुन दिन्न, संविधान बनाउँदैछु ।

सबैथोक बिर्सिएर आपसमा माया बाँड
जातिय सद्भाव हाम्रो जोगाउने गीत गाउँदैछु ।

आफ्नो पहिचान भन्दै छुट्टै ध्वजा फहराउँदैछन्
म चन्द्र र सूर्य अंकित त्यै झण्डा सिलाउँदैछु ।

सानुभाई 

अम्रिसोको धेरै फाईदा छ, लगाउने बेला पनि भयो ।

जेष्ठ ७, पोखरा विनोद शर्मा

पहाडि क्षेत्रमा खेतबारीको डिल, खाली जग्गा तथा पहिरो जानसक्ने क्षेत्रमा अम्रिसो लगाउने बेला भएको छ । यो वर्ष पर्याप्त वर्षा भैसकेकोले अम्रिसोको बिरुवा सार्न जिल्ला भू–संरक्षण कार्यालय कास्कीका अधिकृत विष्णु पोखरेलले सुझाव दिनुभएको छ । अम्लिसो जरा भू–क्षय नियन्त्रणमा भरपर्दो हुने हुँदा खेतबारीको डिलमा लगाउँदा माटो बचाएर राख्ने, तथा पहिरोको सम्भाबना एको ठाउँमा लगाउँदा पहिरो र भू–क्षय समेत रोक्ने अधिकृत पोखरेलले बताउनुभयो ।

 बाह्रै महिना हरियो हुने अम्रिसो सुख्खा महिना मंसीर देखि वैसाखसम्म झ्याङमै हरियो घाँस जोहो गरेर राख्न सकिन्छ । उसको फूलको कुचो बनाएर बिक्रि गरि मनग्य आम्दानी लिन सकिने भएकोले यसलाई बहुउपयोगी बिरुवा पनि भनिन्छ । वस्तुभाउ व्याएपछि उम्रो नझरेको खण्डमा तथा आन्तरिक परजिवीबाट लाग्ने रोग रोकथाम गर्नु परे अम्लिसो घाँस औषधि हुन्छ । 

यसको काण्ड खेतबारी बारबेर गर्न र दाउराको रुपमा उपयोगमा आउनाले वन विनासमा समेत न्युनिकरण हुने जिल्ला वन कार्यालयका सहायक वन अधिकृत खगेन्द्र बरालले जानकारी दिनुभयो । घरेलु प्रयोजनका लागि कुचो र घाँसको लागि २, ४ झ्याङ् मात्रै लगाउने किसानहरुले यसको महत्व बुझेपछि यसको व्यबसायिक खेती तर्फ आकर्षित भएको जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले जनाएको छ । अम्रिसो विपन्न कृषकहरुको जीवनस्तर उस्किने गतिलो माध्यम बनेको भू–संरक्षण अधिकृत पोखरेलको भनाई छ । शुरुका दिनमा घाँस र बार बनाउनका लागि खेती थालेका किसानहरु साह्रै भत्कीबस्ने रुखो पाखावारीमा लगाएको अम्रिसोबाट समेत आम्दानी लिन पाएपछि उत्साहि भएका छन् । 

अरु खेती जस्तो, रोपेपछि स्याहार गर्नलाई त्यती श्रम र सिंचाई खर्चीनु नपरी उत्पादन हुने भएकोले पनि किसानहरुको आकर्षण बढेको अधिकृत पोखरेलले बताउनुभयो । प्रायः मध्यम परिवारका नेपाली घरमा फोहोर बढार्न प्रयोगमा आउने अम्रिसोको कुच्चो पछिल्लो समय ठूल्ठूला भवन निर्माणका क्रममा समेत प्रयोग हुन थालेपछि छिमेकी देश भारत हुदै अन्य तेश्रो देशमा समेत खपत हुन थालेको छ ।

यसको गानो खनेर एउटा गानोबाट ३÷४ वटा बिरुवा बनाएर सानुपर्ने भू–संरक्षण कार्यालयले जनाएको छ । एक वर्षमै उत्पादन लिन सकिने अम्रिसो अहिलेदेखि साउन महिनासम्म रोप्न सकिने विशेषज्ञहरुको सुझाव छ । समुन्द्री सतहबाट ५ सय देखि २ हजार मिटर उचाई बिचको मध्य पहाडी भेगको तुसारो पर्ने ठाउँ बाहेक खेरगइरहेको जग्गा भिरालो पाखा, डील, कान्ला, नदी किनार, बाटो छेउ छाउ, पहिरो गएको ठाउँमा लगाउन सकिन्छ । नयाँ बनाईएको बाटोको बरीपरि अम्रिसो लगाएमा माटो बग्न नपाउने र पहिरो जानबाट जोगिने भू–संरक्षण कार्यालयले जनाएको छ । पश्चिमाञ्चलका सबै जिल्लामा अम्रिसोको खेती भैरहेको छ । 

कास्कीको ल्वाङघलेलमा उत्पादित अर्गानिक चिया जर्मन निर्यात हुने ।

जेठ ७, पोखरा विनोद शर्मा 

कास्कीको ल्वाङघलेल गाउँ विकास समितीमा उत्पादित अर्गानिक चिया जर्मन निर्यात हुने भएको छ । अन्नपुर्ण चिया उत्पादक सहकारी संस्थाले उत्पादन गरेको चिया जर्मनका थमस हल्ज मार्फत जर्मन निर्यात हुन लागेको हो । यसै वर्ष हल्जसँग चिया निर्यातको सम्झौता गरेको सहकारीका सचिव ईमानसिँह गुरुङले जानकारी दिनुभयो । जर्मनकै जर्मन ओरजिनल फुड नामक सस्थाले खरिद गर्ने गरेको अर्गानिक चिया विगत चार वर्षदेखि रोकिएको थियो । 

मुल्य नपाएको चिया जर्मन जाने भएपछि चिया उत्पादक किसानहरु उत्साहित भएका छन् । अर्गानिक चिया केहि महँगो हुने भएकोले नेपालमा यसले बजार पाउन नसकेको अध्यक्ष हितकाजी गुरुङले बताउनुभयो । नेपाली वजारमा प्रति किलोको १ हजार रुपैंयाँ मुल्य रहेको १ नम्बरको चिया जर्मनमा १ हजार ३ सय रुपैंयाँ प्रति किलोका दरले निर्यात गरिने सचिव गुरुङले बताउनुभयो । यस वर्ष १२ हजार किलो हरियो पत्ति उत्पादन हुने सहकारीले अनुमान गरेको छ । जसबाट ४ हजार तयारी चिया उत्पादन हुने अध्यक्ष हितकाजी गुरुङको भनाई छ । 

सहकारी मार्फत ७० घरधुरीले १३ सय रोपनी जग्गामा चिया खेती गरिरहेका छन् । प्रति किलोको ३० रुपैंयाँमा हरियो पत्ती खरिद गर्ने गरेको सहकारीले यस वर्षदेखि किसानलाई ३५ रुपैंयाँ दिने भएको छ । सहकारीले नेपाली उपभोक्तालाई १ नम्बरको चियाको मुल्य १ हजार, २ नम्बरको चियालाई ६ सय र ३ नम्बरको चियालाई ३ सय रुपैंयाँ तोकेको छ । ओसिलो, सेपिलो र मलिलो माटो भएको ल्वाङ गाँउमा २०४९ सालमा माटो परिक्षण गरेपछि अन्नपुर्ण संरक्षण आयोजना एक्यापको सहयोगमा २०५३ सालखेखि चिया खेती शुरु भएको हो । 

५० लाखको लागतमा २०६२ सालमा एकैपटक ५० के.जी. सुकेको चिया राख्न मिल्ने प्रशोधन मेशिन राखेपनि लोडसेडिङका कारणले क्षमता अनुसारको चिया उत्पादन हुन सकेको छैन । अहिले हरियो पत्ती टिप्ने र प्रशोधन गर्ने मौसम भएपनि लोडसेडिङका कारणले हप्तामा ४ दिनमात्रै सञ्चालन गर्नुपर्ने सचिव   ईमानसिँह गुरुङले बताउनुभयो । असिनाले क्षति पुर्याएकोले यस वर्ष चिया उत्पादनमा कमी आउनसक्ने अनुमान गरिएको छ ।  

ल्वाङ घलेल गाविसको वडा नं २ र ३ मा व्यबसायिक रुपमा चिया खेती भैरहेको छ । झाडी र वुट्यानले भरिएको कास्कीको ल्वाङ गाउँको डाँडाकाँडा गाउँलेको आम्दानीको मुख्य श्रोत बनेको छ । सहकारी सँस्थामा अहिले ३२ जना सेयर सदस्य रहेका छन् । सहकारीले आगामी वर्षदेखि खाली रहेका जग्गाहरुको समेत उपयोग गरि चिया खेतीलाई बिस्तार गर्ने योजना बनाएको छ । 

रामकृष्ण ज्ञवालीलाई स्वर्गीय गजेन्द्र भण्डारी श्रृजनशील पत्रकारीता पुरस्कार

पोखरा जेष्ठ २, विनोद शर्मा ।
स्वर्गीय गजेन्द्र भण्डारी श्रृजनशील पत्रकारीता पुरस्कारबाट यस वर्ष पोखराका पत्रकार रामकृष्ण ज्ञवाली पुरस्कृत हुनुभएको छ । नेपाल पत्रकार महासंघका केन्द्रिय अध्यक्ष शिव गाउँलेले पोखरामा आयोजित एक कार्यक्रमका वीच २५ हजार रुपैंयाँ नगद सहित सम्मानपत्रद्धारा सम्मान गर्नुभएको हो । स्वर्गीय भण्डारीको स्मृतीमा उहाँका धर्मपत्नी सरस्वती भण्डारीले पुरस्कार स्थापना गर्नुभएको हो । 

स्वर्गीय भण्डारीको परिवारबाट स्थापना गरिएको ४ लाख रुपैंयाँको अक्षयकोषको व्याजबाट प्रत्येक वर्ष पत्रकार महासंघ कास्की शाखाले पुरस्कार वितरण गर्ने गरेको छ । पुरस्कारलाई यस वर्षदेखि राष्ट्रिय स्तरको बनाईएको छ । गुल्मीको पम्घा गाउँ विकास समितीमा जन्मनुभएका ज्ञवाली २०५५ सालदेखि पत्रकारीतामा क्रियाशिल हुनुहुन्छ । उहाँ अहिले पोखराबाट प्रकासित समाधान राष्ट्रिय दैनिकका कार्यकारी सम्पादक, एभिन्युज टेलिभिजनका क्षेत्रीय प्रमुख तथा राजधानी दैनिकको पोखरा सम्बाददाताका रुपमा कार्यरत हुनुहुन्छ । 

कार्यक्रममा बोल्दै स्वर्गीग भण्डारी पत्नी सरस्वती भण्डारीले श्रमजिवी पत्रकारहरुलाई निश्पक्ष भएर काम गर्न उत्प्रेरणा मिलोस् भन्ने उद्देश्यले पुरस्कारको स्थापना गरेको बताउनुभयो । २०३४ सालदेखि पत्रकारीतामा क्रियाशील भण्डारीको मोटरसाईकल दुर्घटनामा परि २०५३ साल मंसिर १ गते ज्यान गएको हो । 

कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै पत्रकार महासंघका केन्द्रिय अध्यक्ष शिव गाउँलेले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र प्रेस स्वतन्त्रता भए मात्रै नागरिक अधिकार सुनिश्चित हुने बताउनुभयो । उहाँले नयाँ बन्ने सँविधानमा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र प्रेस स्वतन्त्रताका लागि नागरिक समाज र समुदायले समेत सहयोग गर्नुपर्नेमा जोड दिनुभयो । पुरस्कार वितरण समारोहमा बोल्नेहरुले अहिलेको सँवेदनशील राजनैतिक परिस्थितीमा सञ्चारकर्मीहरु सन्तुलित र सँवेदनशील हुनुपर्नेमा जोड दिएका छन् ।

गर्मी शुरु भयो है ख्याल गरौं ।

जेष्ठ ४, पोखरा विनोद शर्मा ।
गर्मीको समयमा विभिन्न रोगको संक्रमण हुने भएकोले सुरक्षाका उपायहरु अपनाउन चिकित्सकहरुले जोड दिएका छन् । अधिकांश रोगका जीवाणुको वृद्धि गर्मीमा हुने भएकोले हाम्रो नियमित खानामा पनि रोगका जीवाणुहरुको वृद्धि हुन सक्छ । ती जीवाणु र तिनले उत्पादन गरेका विभिन्न रसायनले झाडापखाला लागाउने, बान्ता गराउने, पेट दुखाउने तथा फुड पोइजनिङ गराउने भएकोले शुद्ध र ताजा खाना खान चिकित्सकले सुझाव दिएका छन् । गर्मीमा ठिक्क मात्रामा खाना पकाउनु, बासी खाना नखान तथा धेरै समय नराख्न क्षेत्रीय स्वास्थ्य निर्देशनालय पोखराका मेडिकल अधिकृत डा. लक्ष्मण बास्तोलाले बताउनुभएको छ ।

यो समयमा पानीका कारण अधिकाँस रोग लाग्ने भएकोले पानी सधैं उमालेर मात्रै खान पनि सुझाव दिनुभएको छ । उहाँ भन्नुहुन्छ “खाना खानुअघि, खाना पकाउनु तथा पस्कनुअघि हात धुने, दिसा तथा पिसाब गर्न चर्पीको प्रयोग गर्ने, शौचालय गएपछि राम्रोसँग हात धुने, सधै ताजा, सफा खानेकुरा मात्र सेवन गरे पानीको प्रदूषणले हुने अधिकांश रोगबाट बच्न सकिन्छ ।” शरीरको तापक्रममा सन्तुलन कायम राख्न बढी पानी पिउनुपर्ने चिकित्सकहरुको सुझाव छ । गर्मीमा धेरै मसलेदार एवं चिल्लो खाना खानु नहुने अधिकृत डा. बास्तोलाले सुझाव दिनुभएको छ ।

पानीको प्रदूषणका कारणले झाडापखाला तथा टाइफाइड लगायतका रोग लाग्ने भएकोले पानी उमालेर खानु पर्ने चिकित्सकको सल्लाह छ । “प्रदूषित पानीको माध्यमबाट झाडापखाला तथा अन्य रोगका जीवाणुहरु हाम्रो शरीरमा प्रवेश गर्छन् ।” बास्तोला भन्नुहुन्छ “झाडापखाला तथा टाइफाइडले बालबालिका र बृद्ध बृद्धामा समस्या पार्ने भएकोले धेरै ख्याल गर्नुपर्छ ।” स्कुल जाने बालबालिकालाई नियमित रुपमा घरबाटै स्वच्छ पानी वा ग्लुकोज पानी पठाउनु पर्ने डा. लक्ष्मण बास्तोलाले बताउनुभयो ।

गर्मीमा शरीरलाई तुलनात्मक रुपमा कम प्रोटिन चाहिन्छ । शरीरको तापक्रम बढी भएको अवस्थामा प्रोटिनको मेटाबोलिज्म कम हुने भएकाले खानामा रुची कम हुने मेची अञ्चल अस्पतालका डा. बालकृष्ण शाहको भनाई छ । यस्तो मौसममा बढी प्रोटिनयुक्त तथा क्यालोरी भएको खानेकुरा भन्दा पनि भिटामिन, खनिज मिनरल तथा पानी भएका खानेकुरा रोज्नुपर्ने उहाँको भनाई छ । 

“यस्तो मौसममा दही, काँक्रो, फलफूल, सलाद आदिलाई खानामा समावेश गर्नु पर्छ” शाह भन्नुहुन्छ “नियमित खाजामा फलफूल तथा फलफूलको रस, लस्सी आदि सेवन गर्दा पनि खानामा रुची बढाउँछ ।” खानामा रुचि कायम राख्न तथा कुपोषण हुन नदिन हरिया सागपात, फलफूल तथा कागती, अमला, गोलभेडाको अचार, पानी तथा झोल कुरा प्रशस्त मात्रामा सेवन गर्नुपर्छ ।

प्रोटिनको मेटाबोलिज्म कम हुने भएकाले यो समयमा धेरै प्रोटिनयुक्त खानेकुरा जस्तै मासु, अण्डा, दूध तथा दूधका परिकाररु कम खानुपर्छ । शाहभन्ननुहुन्छ “दुधको चिया र कफी सेवनको विकल्पमा कागती चिया पिउनु उपयुक्त हुन्छ जसले भोक जगाउनुका साथै फ्रेस राख्न पनि मद्धत गर्छ ।”

मिनरल वाटर अर्थात् विभिन्न कम्पनीले बजारमा ल्याएका बोतलका खानेपानी शुद्ध भनिए पनि सबै पानी शुद्ध नहुन सक्ने भएकोले ख्याल गर्नुपर्ने डा. बास्तोलाको भनाई छ । उहाँ भन्नुहुन्छ “पानीलाई आफ्नै तरिकाले शुद्ध बनाएर पिउनुपर्छ ।”

पोखराको सडकमा १५ वटा नानो गुड्छन्, देशमै ५ सय १७ ।

जेठ ३, पोखरा विनोद शर्मा
भारतीय गाडी निर्माता कम्पनी टाटा मोटर्सले उत्पादन गरेको सबैभन्दा सस्तो कार “नानो” प्रयोग गर्ने नेपालीहरुको सँख्या दिन प्रतिदिन बढिरहेको छ । मध्यमवर्गीय नेपाली परिवारलाई लक्षित गरेर टाटा मोटर्सको आधिकारिक बिक्रेता सिप्रदी ट्रेडिङ प्रालिले पहिलोपल्ट गत जेठ १८ मा नानोलाई काठमाडौंमा सार्वजनिक गरेको थियो । अँग्रजी महिना अप्रिलको अन्तिमसम्ममा ५ सय १७ वटा नानो कार बिक्रि भएको सिप्रदी ट्रेडिङ प्रालिले जनाएको छ ।

पोखराका सडकमा पनि अहिले १५ वटा नानो गुडिरहेको सिप्रदी ट्रेडिङको अधिकृत बिक्रेता दिपलक्ष्मी ब्राईट ईन्टरनेशनल पोखराका व्यबस्थापक चित्र बहादुर कार्कीले जानकारी दिनुभयो । कार्कीका अनुसार पोखराबाट २० वटा नानो कार बिक्रि भएकोमा अरु काठमाण्डु, स्याङजा तथा तनहुँमा गुडिरहेका छन् । दिपलक्ष्मी ब्राईट ईन्टरनेशनले गण्डकी र धौलागिरीका १० वटा जिल्लामा टाटा मोटर्सले निमार्एण गरेको गाडिहरु बिक्रि गरिरहेको छ । 

सबै किसिमका कर सहित नानोको मूल्य ७ लाख ९८ हजार रुपैयाँ तोकिएको छ । सबैभन्दा सस्तो नानो, मध्यम नानो सिएक्स र सबैभन्दा महँगो नानो एलएक्स गरि यसका तीन वटा मोडेल छन् । सिप्रदीका अनुसार नानोको मूल्य ७ लाख ९८ हजार, सिएक्सको ९ लाख ९८ हजार र एलएक्सको ११ लाख ७८ हजार रुपैयाँ पर्नेछ । भारतमा नानोको मूल्य १ लाख ५० हजार, सिएक्सको १ लाख ८० हजार र एलएक्सको २ लाख १० हजार भारतीय रुपैयाँ पर्छ । करका कारण नेपालमा सस्तो कार पनि महँगो पर्ने गरेको तर नेपाली उपभोक्ताले सोचेभन्दा कम मूल्य राखेर नानो बिक्रि गरिएको दिपलक्ष्मी ब्राईट ईन्टरनेशनल पोखराका व्यबस्थापक चित्र बहादुर कार्कीले बताउनुभयो ।

दिपलक्ष्मी ब्राईट ईन्टरनेशनल पोखरामा ५० हजार रुपैयाँमा नानोको बुकिङ गर्न पाइनेछ । बुकिङ गरेको एक हप्तादेखि १५ दिसम्ममा ग्राहकले नानो पाउने दिपलक्ष्मी ब्राईट ईन्टरनेशनले जनाएको छ । तीनै किसिमका नानोमा चार वटा सिट छन् । “नानोमा ६ सय २४ सिसी इन्जिन क्षमता छ” व्यबस्थापक चित्र बहादुर कार्कीले भन्नुभयो “यो अधिकतम १ सय ५ किलोमिटर प्रतिघन्टाको गतिमा कुद्न सक्छ ।” प्रतिलिटर इन्धन २३ दशमलव ६ किलोमिटर कुद्न सक्छ । यसमा पाँच गियर हुन्छ । नानोको अगाडि र पछाडि दुवै पाङग्रामा ड्रम ब्रेक राखिएको छ भने पाङग्रा ट्युब रहित हुन्छ ।

सस्तो नानो आइभोरी ह्वाइट, रेसिङ रेड र समर ब्ल्यु रंगमा पाईन्छ भने नानो सिएक्स आइभोरी ह्वाइट, रेसिङ रेड, समर ब्ल्यु, च्याम्पेन्ज गोल्ड र लुनार सिल्भर रंगमा पाईने व्यबस्थापक चित्र बहादुर कार्कीले जानकारी दिनुभयो । त्यस्तै महँगो पर्ने नानो एलएएक्स सनसाइन येल्लो, च्याम्पेन्ज गोल्ड र लुनार सिल्भर रंगमा उपलब्ध हुनेछन् ।

हिटर सहितको एयर कन्डिसनर, फ्रन्ट पावर विन्डो, कप होल्डर, सबै ढोकामा म्यागाजिन र सिक्का राख्ने ठाउँ हुनेछ भने सबै सिटमा टाउको अडेस लगाउने भाग, चालक र यात्रुका लागि सनभाइजर, हेड ल्याम्प लेभलिङ, लो फ्युल वानिर्ङ ल्याम्प, पछाडिको सिट फोल्ड गर्न मिल्ने विशेषता नानोमा छन् । नानोमा सेन्ट्रल लक, सेन्टर हाइ माउन्ट स्टप ल्याम्प, लेमिनेटेड विन्डसिल्ड, बुस्टर एसिस्टेड ब्रेक, सबै सिटमा बेल्ट, इन्ट्रयुजन बिम लगायत सुरक्षा सुविधा पनि राखिएको छ ।

गत असारको १२ गतेदेखि बुकिङ्ग खुल्ला गरेको सिप्रदीले साउन १४ गते एकै दिन देशभरीका १ सय ५ जनालाइृ कार दिएको थियो । सिप्रदीका कार्यकारी अध्यक्ष सिद्धार्थ समशेर राणाका अनुसार बैंक मार्फत् नानो किन्न चाहनेले कूल मूल्यको २० प्रतिशत अग्रीम भुक्तानी गर्नुपर्ने छ । त्यसपछि बैंकले तोकेको ब्याज दरमा मासिक ११ हजार १ सय ११ रुपैयाँ किस्ता तिरेर पाँच वर्र्षपछि नानो ग्राहकको नाममा आउनेछ ।

सिप्रदीले देशभरका १४ बिक्री केन्द्रबाट नानो कार बिक्री गरिरहेको छ । काठमाडौं, वीरगन्ज, इटहरी, नेपालगन्ज लगायत ९ ठाउँमा रहेका सभिसिर्ङ सेन्टरले नानो मर्मत सम्भार गर्ने कम्पनीले जनाएको छ । “नानो सभिसिर्ङ गर्न एउटा सेन्टरमा ६ प्राविधिक राखिएको छ” राणाले भन्नुभयो “उनीहरुलाई नयाँदिल्लीबाट तालिम दिलाएका छौं ।” नानोको बजारीकरण गर्न सिप्रदीले इन्टरनेटको सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा “टाटा नानो नेपाल” पेज बनाइएको छ । संसारकै सबैभन्दा सस्तो दाबी गरिएको नानो कारलाई निर्माता कम्पनी टाटा मोटर्सले सन् २००८ को जनवरीमा भारतमा सार्वजनिक गरेको थियो ।

कास्कीमा ग्रामिण कृषि कार्यकर्ताको परिचालन शुरु ।

जेष्ठ २, पोखरा, विनोद शर्मा
जिल्ला कृषि विकास कार्यालय कास्कीले ग्रामिण कृषि कार्यकर्ताको अवधारणा शुरु गरेको छ । जिल्लाका ४३ वटै गाउँ विकास समिती तथा २ वटा नगरपालिकामा सेवा पुर्याउन सजिलो हास भन्ने उद्देश्यले यो अवधारणा ल्याईएको कार्यालयका प्रमुख बेनी बहादुर बस्नेतले जानकारी दिनुभयो । कार्यालयमा जम्मा १६ जना प्राविधिकहरु मात्रै रहेकोले एक गाउँ विकास समितीमा एक जना ग्रामिण कृषि कार्यकर्ता पठाईने उहाँले बताउनुभयो । 

ग्रामिण कृषि कार्यकर्ताको अवधारणा शुरु गर्ने कास्की नेपालमै पहिलो जिल्ला भएको पनि कार्यालयले जनाएको छ । गा.वि.स.मा कृषि योजना तर्जुमा गर्न सजिलो होस भन्ने उद्देश्यले पनि यो अवधारणा ल्याईएको प्रमुख बस्नेतले बताउनुभयो । अहिले २७ जना ग्रामिण कृषि कार्यकर्तालाई ५१ दिनको तालिम दिईएको बताउँदै उहाँले केहि दिनभित्रै उनीहरुलाई कार्यक्षेत्रमा पठाईने बताउनुभयो ।

उनीहरुलाई एग्रोभेट सम्बन्धी तालिम पनि दिने र लाईसेन्सको व्यबस्था गरेर किसानहरुलाई प्राविधिक जानकारी दिन तथा बिउ विजन र मल विक्रि गर्न अनुमति दिने कार्यालयको योजना छ । कार्यालयले आगामी वर्षदेखि मागमा आधारीत कार्यक्रमलाई प्राथमिकता दिने पनि जनाएको छ । कार्यालयको वार्षिक वजेट जम्मा २४ लाख रुपैंयाँ मात्रै हुने कार्यालयका प्रमुख बस्नेतले जानकारी दिनुभयो । साना सिँचाई कार्यक्रम तथा वजार पुर्वाधार कार्यक्रम पनि प्रस्ताव पठाएपछि केन्द्रबाट वजेट आउने भएकोले कार्यालयले सामुहिक रुपमा गर्ने कामको योजना कार्यालयमा पेश गर्न पनि आग्रह गरेको छ ।

कार्यालयले एक निर्वाचन क्षेत्रमा एउटा नमुना कृषि गाउँको अवधारणालाई पनि अगाडि बढाएको छ । एक नम्बर क्षेत्रबाट कालिका, दुई नम्बरबाट भलाम, तीन नम्बरबाट कृष्ति र चार नम्बरबाट ल्वाङघलेल गाउँ विकास समितीलाई नमुना कृषि गाउँका रुपमा विकास गरिने कार्यालय प्रमुख बेनी बहादुर बस्नेतले जानकारी दिनुभयो । ‘प्लास्टिक घर प्लास्टिक पोखरी, गोठ सुधार बेमौसमी तरकारी’ भन्ने नाराका साथमा आगामी आर्थिक वर्षदेखि काम शुरु गरिने उहाँले जानकारी दिनुभएको छ ।

कार्यालय प्रमुख बस्नेतले चारवटा गा.वि.स.लाई तालिम केन्द्र तथा भ्रमण केन्द्रको रुपमा विकास गर्ने लक्ष्य अनुसार काम अगाडि बढाईएको जानकारी दिनुभएको छ । थोरै वजेटबाट भए पनि शुरु गर्ने र अन्य निकायसँग समन्वय गरेर जाने कार्यालयले जनाएको छ ।

एक घर एक आजिवन सदस्य बनाउदै लमजुङको विद्या ज्योती मा.वि.।।

(२०६८ भदौको शिक्षक मासिकमा प्रकासित)

बि.सं. २०६१ सालमा सुर्य बहादुर के.सी. लमजुङ जिल्लाको तार्कु गा.वि.स. वडा नं. ४ खहरेमा रहेको विद्याज्योती माध्यामिक विद्यालयमा प्रधानाध्यापक भएर आउँदा विद्यार्थीको सँख्या ३ सय पुग नपुग थियो । प्रस्तावित माध्यामिक विद्यालय भौतिक सँरचनाको अभाव र भर्खरै माध्यमिक स्तरको पढाई शुरु भएको । १० जना शिक्षकलाई नीजि स्तरबाट तलव खुवाउनुपर्ने बाध्यता, धरौटीको एक लाख रुपैंया बाहेक अन्य श्रोत थिएन । शिक्षकले तलव खान नपाएकोमा विरोध गरेका र शिक्षकको अभावमा विद्यार्थीले विज्ञान र गणित विषय पढ्न नपाएको भन्दै तालाबन्दी गरेका थिए । एस.एल्.सी. मा २६ जनाले सहभागिता जनाएकोमा २ जना मात्रै पास भए पछि अविभावकहरुमा निरासा छाएको थियो । यस्तो परिस्थितीमा के.सी.को काँधमा परेको थियो विद्यालयको जिम्मेवारी ।

तत्काल अविभावकको भेला बोलाईयो र विद्यालयको भविष्यका बारेमा छलफल भयो । दीर्घकालिन नीति तय गरेर विद्यालयको लगानी कोष बढाउनका लागि आजिवन सदस्य, साधारण सदस्य र विशेष सदस्य बनाउने र प्रत्येक वर्ष वार्षिकोत्सवका अवसरमा आजिवन सदस्यलाई सम्मान गर्ने निर्णय गरियो । लगानी कोषको स्थापनाका लागि घरदैलो कार्यक्रम, विद्यार्थी सँख्या थपका लागि सम्पर्क विस्तार, शिक्षक नियुक्ति पहिलो काम थियो उहाँको । विद्यालयमा कोष स्थापनाका लागि “एक घर एक आजिवन सदस्य बनौं, विद्यालयको लगानी कोषलाई मजवुत बनाऔं” भन्ने नाराका साथ वार्षिकोत्सवमा अविभावकलाई सम्मान गर्ने परप्पराको थालनी गर्यो ।

आफ्ना नानीहरुले अँग्रेजी माध्यमबाट पढ्न पाउन भन्ने अविभावकहरुको चाहना बुझेपछि विद्यालय व्यबस्थापन समितीको बैठक बोलाएर विद्यालयमा सानो कक्षादेखि भएपनि अँग्रेजी माध्यमबाट पढाउन शुरु गर्ने सहमती भयो र २०६२ देखि अँग्रेजी माध्यमबाट १ देखि ५ मा पढाउन शुरु गरियो । प्रधानाध्यापक के.सी. भन्नुहुन्छ “तत्काल हामीले नियमित कक्षा सञ्चालन गरयौं, कक्षा ६ देखि १० सम्म अतिरिक्त गणित र अँग्रेजी विषयमा पढाउन शुरु गरयौं, १ देखि ५ मा अतिरिक्त अँग्रेजी र नेपाली पढाउन शुरु गरियो, शिक्षकहरुलाई अँग्रेजी माध्यमबाट अध्यापन गराउनका लागि तालिमको व्यबस्था गरियो, बालमैत्री वातावरणमा अध्यापन गर्ने विधिको शूरुवात गर्यौं ।”

बालबालिकालाई केन्द्रविन्दु मानेर उनीहरुको रुची, क्षमता अनुसार अन्तरक्रिया, अवलोकन, छलफलबाट सिक्ने वातावरणको तयारी गर्ने मात्रै नभईकन समग्र विद्यालयको वातावरण नैं विद्यार्थीको अनुकुल बनाईएको छ । विद्यालयमा चार वटा वाल क्लवको स्थापना भएको छ । विद्यार्थीको सहभागितामा अतिरिक्त कृयाकलाप सञ्चालन हुन्छ । बाल क्लवको छुट्टै कोषको व्यबस्था गरिएको छ । कक्षा ६ देखि आठ सम्ममा अनिवार्य रुपमा कम्प्युटरको पढाई भईरहेको छ । अँगे्रजी र नेपाली माध्यममा विद्यार्थीहरुले भित्तेपत्रिका प्रकाशन गर्छन् । रुम टु रिड र चेस नेपाल लगायतका गैरसरकारी सँस्थाको सहयोगमा सुविधासम्पन्न पुस्तकालयको व्यबस्था गरिएको छ ।

विद्यालयमा प्रत्येक वर्ष वर्षे विदाको समयमा समेत १ महिना पढाइ हुन्छ । विद्यालयमा कुने शिक्षकको खालि पिरियड हुँदैन उसले खालि पिरियडमा समेत पढाउनुपर्छ र त्यसवापत उपले प्रति पिरियडको २० रुपैंयाँ प्रोत्साहन रकम पाउँछ । विज्ञान विषयमा शिक्षक राजिव पण्डित भन्नुहुन्छ “नीजि श्रोतका शिक्षकलाई समेत विरामी विदाको रकम उपलव्ध हुने र खर्च भएर जाने विदा नलिएमा नीजि श्रोतबाट पारिश्रमीक पाउने व्यबस्था गरिएकोले हामीलाई काम गर्न उत्प्रेरणा मिलेको छ ।” “गुरु ब्रम्हा गुरु विष्णु, गुरुर्देर्वो महेश्वर ः गुरु साक्षात परब्रम्ह तस्मै श्री गुरुवे नम ः ।” गुरुलाई विद्यार्थीले पनि ब्रम्हा, विष्णु र महेश्वरको रुपमा मान्छन् । विद्यालयले वितरण गरेको वार्षिक क्यालेण्डरमा नैं सबै शिक्षकको नाम र फोन नम्बर प्रकाशन गरिएको छ र सबै विद्यार्थीलाई समस्या पर्नेवित्तिकै फोन गर्न आग्रह गरिएको छ ।

शिक्षक छनोट गर्दा खुल्ला प्रतिस्पर्धाका आधारमा गरिन्छ भने वर्षमा जेठ, भदौ, पौष र चैतमा गरि चारवटा परिक्षा लिइन्छ । प्रतिशत पेपर पेन्सिल टेष्ट गर्ने गरेको र १० प्रतिशत निरन्तर मुल्याङकनको माध्यमबाट विद्यार्थीको जाँच लिन शुरु गरिएको छ । वार्षिक परिक्षामा डिस्टिङशन ल्याउने सबै विद्यार्थीलाई ५० प्रतिशत छुटको व्यबस्था गरिएको छ । पहिले फष्ट हुनेलाई ७० प्रतिशत र सेकेण्ड हुनेलाई ३० प्रतिशत छुटको व्यबस्था गरिएको थियो ।

विद्यालयमा अहिले आजिवन सदस्य मात्रै ८२ जना पुगेका छन् । एक जना आजिवन सदस्यले कम्तिमा ५ हजार रुपैंया प्रदान गर्छन् विद्यालयका लागि । विद्यालयको लगानी कोषमा अहिले ९ लाख रुपैंया मौजुदा रकम छ । चौमासकि व्याज आउने गरि नजिकैको सहकारीमा रकम राखिएको छ । व्याजको १ तिहाई पुन कोषमा थपिने २ तिहाईको खर्च गरिन्छ । रकमको खर्च गर्नका लागि लगानी कोष सञ्चालन समिती गठन गरिएको छ । विद्यालयमा विभिन्न व्यक्तिका नाममा ५० हजारदेखि १ लाख २५ हजारसम्मको पाँच बटा अक्षय कोषको स्थापना गरिएको छ जसको व्याजबाट छात्रवृत्ति, पुस्तकालयमा लगानी तथा शैक्षिक सामाग्री खरिद गर्ने गरेको विद्यालय व्यबस्थापन समितीका अध्यक्ष विष्णु प्रसाद अधिकारी बताउनुहुनछ ।

विद्यालयले अँगे्रजी माध्यमबाट नीजि विद्यालयका पाठ्यक्रम पढाएपनि शुल्क भने सामुदायिक विद्यालय सरह नैं लिने गरेको छ । विद्यालयले मासिक शुल्क कक्षा नर्सरीमा ४० रुपैंया देखि कक्षा १० मा १ सय १० रुपैंया मासिक रुपमा शुल्क लिन्छ । जसबाट वार्षिक रुपमा ३ लाख रकम जम्मा हुन्छ भने त्यो रकमबाट ३ जना शिक्षकलाई तलव दिने गरिएको छ । वर्षे विदामा, खाली पिरियडमा पढाए वापत शिक्षकहरुलाई प्रोत्साहन रकम प्रदान गर्ने गरेको छ । विद्यालयका भौतीक पुर्वाधारको मर्मत सम्भारको काम गरिन्छ । सम्पुर्ण दलित विद्यार्थीलाई शिक्षण शुल्क नलिने व्यबस्था गरिएको छ । यदि कुनै विषयमा कोचिङ कक्षा सञ्चालन गर्नु पर्यो भने विद्यालयले नर्सरी देखि १ सम्म २ सय ५०, २ देखि ३ लाई ३ सय, ४ र ५ लाई ३ सय ५०, ५ लाई ४ सय, ७ र ८ लाई ४ सय ५०, र नौ र दशमा ५ सय मासिक शुल्क कायम गरेको छ ।

विगतका तीन वर्ष विद्यालयले एस.एल.सी.मा शत प्रतिशत रिजल्ट निकालेको थियो । यस वर्ष लमजुङकै प्रतिनिधित्व गर्दै यस विद्यालयबाट विद्यार्थीले अँग्रेजी माध्यमबाट एस.एल.सी दिएका हुन् । ३२ जना परिक्षामा सहभागि भएका मध्ये २७ जना उत्तिर्ण भएका छन् ११ जना पहिलो श्रेणी सहित । ८४ प्रतिशत विद्यार्थी उत्तिर्ण भएका छन् । ५ जना पुरक दिँदैछन् । विद्यालयले डिस्टिङसन सहित २० जना पहिलो श्रेणीमा उत्तिर्ण हुने अपेक्षा गरेको थियो । प्रधानाध्यापक के.सी. भन्नुहुन्छ “परिक्षा विगार्छन् की भन्ने डर थियो । विद्यार्थीमा भाषिक सीपको विकास भइनसकेको बुझेर हामीले टेष्ट सकिएपछि उनीहरुलाई एस.एल.सी. दिने समयसम्ममा होस्टेलमा राखेर पढायौं । सोचेजस्तो रिजल्ट त आएन तर भाषिक विषयमा विद्यार्थीहरु फेल भएका छैनन् ।” अघिल्लो वर्ष १ सय नयाँ विद्यार्थीभर्ना हुन आएकोमा यस वर्ष १ सय ३० जना भर्ना भए जसमा १ सय जना बोर्डिङबाट आएका छन् । बोर्डिङबाट आएकाहरु मध्ये नर्सरी, केजि र ८, ९ र १० कक्षामा बढी छन् । बोर्डिङले दिन नसकेको सन्तुष्टि सरकारी विद्यालयले दिएको हुनाले विद्यार्थीको चाप बढेको उहाँको भनाइृ छ ।

विद्यालयमा यस वर्ष ५ सय ४८ जना विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । विद्यार्थीको चाप बढि भएकोले भौतीक सँरचना थप्नु पर्ने अवस्था छ । कक्षा ६, ७ र ८ मा सेक्सन छेट्याउनु पर्ने स्थिती रहेको के.सी. बताउनुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ “टाढाबाट आउने विद्यार्थीका अविभावकले गाडि र होस्टलको माग गरेका छन् तर हामीसँग होस्टेलका लागि कोठाको अभाव छ ।” विद्यालय यस वर्ष २० वटा कम्प्युटर सहितको ल्याव तयार गरेर आगामी वर्षबाट १ देखि १० कक्षासम्म अनिवार्य रुपमा कम्प्युटर शिक्षा दिने योजनामा छ । विद्यार्थीको माग अनुसारका शैक्षिक सामाग्री थप्नु, कम्प्युटर ल्यावलाई व्यबस्थित गर्नु, पुस्तकालयलाई व्यबस्थित गर्नु, गाडि र होस्टेलको व्यबस्था गर्नु र अँग्रजी माध्यमलाई व्यबस्थित गनूृ चुनौती रहेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।

सरकारले पाठ्यपुस्तकलाई दिने अनुदान रकम विद्यालयले विद्यार्थीलाई दिने र उनीहरुले रकम थपेर पाठ्यपुस्तक खरिद गर्छन् । पाठ्यपुस्तक खरिद गर्न नसक्ने विद्यार्थीका लागि वाल क्लवको कोषबाट सहयोग गर्ने गरिएको छ । सरकारको अनुदान रकम कम भएको के.सी.को भनाई छ । उहाँ भन्नुहुन्छ “नीजि प्रकाशनका पुस्तकहरु महँगा हुन्छन्, सरकारले दिएको अनुदानले त एउटा पुस्तक किन्न पनि पुग्दैन । सरकारले रुपान्तरण गरेको पुस्तक पनि उपयुक्त नभएकोले अँग्रेजी माध्यमका पाठ्यपुस्तक सरकारले नैं छापिदिए हुन्थ्यो ।”

शिक्षाको गुणस्तरमा वृद्धि गराउनका लागि अविभावकको समेत उल्लेख्य सहयोग रहेको छ । विद्यालयमा क्यान्टिन नभएको अवस्थामा विद्यालयले अघिल्लो वर्ष एस.एल.सी. दिने विद्यार्थीलाई होस्टेलमैं राख्नुपर्ने निर्णय गर्यो । होस्टेलमा राखेको बेलामा आफ्ना बालबालिकालाई अविभावकले घरैबाट खाना पुर्याउन गएका थिए । यसवर्षको एस.एल.सी.मा विद्यालयले सोचे अनुसारको रिजल्ट नआएकोमा अविभावकहरु प्नि खिन्न छन् । विद्यालय व्यबस्थापन समितीका पुर्व सदस्य राम बहादुर के.सी. भन्नुहुनछ “सामुदायिक विद्यालयको पेपर सामुदायिक विद्यालयले नजाँचिकन नीजि विद्यालयमा जाँच गर्ने व्यबस्था गर्न पाएदेखि विद्यार्थीको उत्तिर्ण प्रतिशतमा वृद्धि आउँथ्यो । ”

काडमाण्डौं छाउनीको एउटा विद्यालयबाट अध्ययन गरिरहेकी शर्मिला तामाङ उता खराब सँगतका साथीहरुका कारण दिक्क थिईन् भने शिक्षकहरुको दवाव दिएर पढाउने तरिका मन परेको थिएन । विदाको समयमा घर आउँदा एक दिन पढि हेर्न गएको शिक्षक र साथीहरुको व्यबहार राम्रो पाएपछि उनलाई यहि विद्यालयले आकर्षित गर्यो । उनी मन्छिन् “वालमैत्री वातावरणमा सरहरुले मिल्ने साथीको रुपमा हेर्नुहुदो रहेछ यहाँ मिलिजुली पढ्ने वातावरण छ भने अतिरिक्त कृयापलाप हुन्छन् त्उहि भएर मलाई त यहि विद्यालय मन पर्यो अनि काठमाण्डौं छा्डेर यहिँ आएँ ।” शर्मिला भन्छिन् “बोर्डिङमा पाईने सबै सुविधा यहाँ पाईन्छ यसलाइृ अझै बोर्डिङ भन्दा राम्रो बनाउन सकिन्छ । शिक्षकहरुले विहान बेलुका र खाजा खाने समयमा समेत हामीलाई टाइम दिनुहुन्छ । विद्यालय सुविधा सम्पन्न छ र अधिकाँस शिक्षकहरु समेत दक्ष हुनुहुन्छ । म त अरु सरकारी विद्यालय र नीजि बोर्डिङमा पढेदै गर्नु भएका साथीहरुलाई पनि यहाँ आउनुस् भन्छु ।”

कक्षा ८ सम्म नजिकैको एक नीजि स्कुलमा पढेदै आएकी अनिसा श्रेष्ठ पनि गत वर्षदेखि विद्या ज्योतीमा पढिरहेकी छिन् । सरकारी विद्यालयमा पनि अँग्रेजी माध्यममा पढाई हुने, पुस्तकालयको सुविधा र वालमैत्री वातावराणमा पढाई हुने देखे पछि उनको मनले मानेन । उनी भन्छिन् “बोर्डिङमा पेलेर पढाई हुन्छ । बोर्डिङमा शिक्षक कडा हुन्छन् विहानदेखि बेलुकासम्म घोटाएर पढाउँछन् । अतिरिक्त कृयाकलापमा पनि जवरजस्ती सहभागी गराईन्छ । विद्या ज्योतीमा विद्यार्थीले चाहे जस्तो गरि पढाई हुँदो रहेछ । मेरो वावा म पढ्दै गरेको बोर्डिङको व्यबस्थापन समितीमा भए पनि मैले विद्या ज्योतीलाई राजें । म बोर्डिङको भन्दा राम्रो अँक ऋयाएर एस.एल.सी. पास गर्छु ।”

गा.वि.स.को एक मात्रै माध्यामिक विद्यालय भएकोले यस विद्यालयले गा.वि.स.को सहयोग पनि पाईरहेको छ । गम.वि.स.ले भौतीक निमाण देखि वालमैत्री शिक्षाका लागि तथा नीजि शिक्षकहरुलाई समेत तवलका लागि सहयोग गरिरहेको छ । तार्कु गाउँ विकास समितीका प्राविधिक सहायक दिलबहादुर तामाङ  भन्नुहुन्छ “गा.वि.स. मा भएका ५ वटा प्रा.वि., नि.मा.वि. तथा मा.वि. मध्ये अँग्रेजी माध्यमबाट पढाई हुने भएकोले पनि विद्या ज्योतीलाई प्राथमिकतामा राखेर वार्षिक रुपमा चार लाखका दरले आर्थीक सहयोग गरिरहेको छ । विद्यालयलाई रकम दुरुपयोग नभएकोमा हामीलाई गर्व छ । ” गा.वि.स.ले पनि विद्यालयलाइृ लमजुङकै नमुना विद्यँलयका रुपमा चिनाउन प्रतिवद्धता जनाएको छ ।

सरकारले अँग्रजी माध्यममा पढाउने सामुदायिक विद्यालयमा लगानी बढाईदिए हुन्थ्यो भन्ने अविभावक तथा विद्यालयको चाहना छ । सरकारले लगानी बढाईदिए बोर्डिङमा धेरै शुल्क तिरेर पढाउन बाध्य भएका अविभावकहरुलाई समेत राहत मिल्थ्यो ।

विनोद शर्मा

बन्दको फाईदा

बैशाख २९, पोखरा, विनोद शर्मा ।
जातिय राज्यको बिरुद्धमा बैशाखको २८ र २९ गते दुईदिनसम्म नेपाल बन्द भयो । बन्दबाट पनि हामीलाई केहि फाईदा भएको छ । बन्द आयोजना गरेकोमा ब्राम्हण समाज, क्षेत्री समाज, दशनामी समाज, ठकुरी समाज तथा संघर्ष समितीका अन्य समरदायलाई धन्यबाद दिउँ की जस्तो पनि लागेको छ । हैन धन्यबाद चाँही भनिहाल्नु हुँदैन किनभने बन्दले हामीलाई धेरै कुरामा अप्ठ्यारो पार्यो ।
 

पढ्नेले पढ्न पाएनन्, वजार पसल कलकारखाना खुल्न पाएनन् । ड्राइृभरले गाडि चलाउन पाएनन् । यात्रूले गन्तव्यमा पुग्न पाएनन् कोहि घरबाटै निस्कन पाएनन् । बन्दले तरकारी फलफुल बेच्न नपाएर गोदाममै कुहियो भने उपभोक्ताले बढि मुल्य तिरेर पनि भनेजस्तो तरकारी फलफुल खान पाएनन् । आफ्ना आफन्तको मृत्यु भएको खबर पाउँदा पनि दागवत्ति दिनका लागि आफ्नो ठाउँमा जान नपाउनेहरुको चोट पनि कम छैन । यो भन्दा अझ धेरै कुराको समस्या भयो बन्दमा । तर मलाई त बन्दबाट भएको फाईदाको बारेमा पेटभरी बोल्न र लेख्न मन लागेको छ ।
 

भारतले पेट्रोलियम पदार्थमा गरेको कटौतीका कारण नेपालमा अभाव भैरहे्का बेला भएको बन्दले एक दिन सवारी साधन नचल्दा पनि अर्बौं मुल्य बराबरको पेट्रोल र डिजेल सँचिती भएको छ । मैले त यहि कुरालाई सकारात्मक रुपमा लिएको छु । त्यतिमात्रै कहाँ हो र । अहिले त जलवायु परिवर्तन र यसको अनुकुलनका नाममा केहि दातृसँस्थाको वजेट मागेर काम गरेजस्तो गर्नेहरु पनि प्रदुषण कम भएपछि खुशी भएका छन् नी । त्यता पनि हेर्नुपर्छ की एक पटक ।
 

दुईदिनको बन्दमा पश्चिमाञ्चलको गण्डकी र धौलागिरी अञ्चलबाट मात्रै ४ करोड ५० लाख रुपैंयाँ वरावरको पेट्रोलियम पदार्थ संचित भएको छ । एक दिनमा गण्डकी र धौलागिरी अञ्चलमा गुड्ने सवारी साधनमा प्रयोग हुने पेट्रोल तथा डिजेलको खपतका आधारमा यो तथ्याङक निकालिएको हो । गण्डकी र धौलागिरी अञ्चलमा एक दिनमा २ लाख लिटर डिजल, ४८ हजार लिटरसम्म पेट्रोल र २४ हजार लिटरसम्म मट्टितेल खपत हुने गण्डकी धौलागिरी पेट्रोलियम डिलर्स एसोसियसनले जनाएको छ । डिजेल एक लिटरको ९० रुपैंयाँका दरले बिक्री भैरहेको छ , जसले गर्दा एक दिनमा १ करोड ८० लाख रुपैंयाँ बराबरको खपत हुन्छ । त्यस्तै पेट्रोल प्रति लिटर १ सय २० रुपैंयाँका दरले विक्रि भैरहेको छ । सवारीमा मात्रै दैनिक ३६ हजार लिटर पेट्रोल खपत हुने भएकोले एक दिनको बन्दमा ४३ लाख २० हजार रुपैंयाँ बचत हुने गण्डकी धौलागिरी पेट्रोलियम डिलर्स एसोसियसनका उपाध्यक्ष दिलिप सुवेदीले जानकारी दिनुभएको छ । सामानयतया मट्टितेलको बन्दको समयमा पनि खपत हुने भएकोले हामीले त्यसलाई यो तथ्याङकमा समावेश गराएका छैनौं ।
 

यो तथ्याङकलाई हेर्दा एक दिनको बन्दमा गण्डकी र धौलागिरीमा मात्रै २ करोड २५ लाख रुपैंयाँ बचत हुन्छ । बन्द जति लम्बिन्छ, पेट्रोलियम पदार्थ संचितीको दर पनि बढेदै जान्छ । अझ शनिबार पनि बन्द भयो भने गण्डकी र धौलागिरीमा थप २ करोड २५ लाख रुपैंयाँ बराबरको पेट्रोलियम पदार्थ संचिती हुनेछ ।
 

बन्दको महत्व प्रदुषणका हिसावले पनि कम छैन । फेरी भन्नुहोला यसले त नचाहिने कुरा गर्यो । तर म एक्ले सहि यो कुरा प्रमाणित गर्ने कोशीस गर्छु । मैले भनेको कुरालाइृ तपाईले मान्नै पर्छ भन्ने पनि छैन । एक दिनमा पोखराको पृथ्वीचोकबाट कति गाडि कति पटक ओहार दोहार गर्छन् थाहा छ ? तीनले कति वजन बोकेर गुड्छन् अनि त्यो वजनले बाटोको क्षमतालाई कतिसम्म ह्रास बनाउँछ थाहा छ ? यस विषयमा सोनौ. न एक दिन गाडि गुडेनन् भने एक दिन त्यो बाटोको आयु थपिने होईन ? एक दिनमा गाडिले फ्याक्ने धुवाँ फ्याँक्न नपाएपछि अर्को एक दिन वायुमण्डलको आयु भनौं अथवा प्रदुषण हुन थप एक दिन लाग्ने होईन र ? अझ भनौं एक दिनको पेट्रोलियम पदार्थको सँचित भए अर्को एक दिनलाई त्यसले कभर गर्छ हैन र ?
 

मैले एकतर्फि रुपमा लेखेको अथवा बोलेको कुरालाई नकार्न सक्नुहुन्छ तर मलाई मुर्ख अथवा हावा खुस्किएको अथवा पागल भन्न चाँहि पाउनुहुन्न । म अर्को कुरा पनि भन्दै छु । पोखरामा रहेको यातायात व्यवस्था कार्यलय गण्डकीमा अहिलेसम्म ७० हजारवटा मोटरसाईकल दर्ता भइका रहेछन् । त्यसमा पनि ३० हजार त पोखरामा मात्रै गुड्छन रे । यीन्ले फ्याक्ने धुँवाको कसैले हिसाव गर्नुभएको छ ? पोखरामा सार्वजनिक ट्याक्सी मात्रै ४ हजार ७ सय वटा छन् । नीजि कार र भ्यानको सँख्या पनि ६ हजार ६ सय ५० वटा अनि सार्वजनिक बस मात्रै ३ हजार ७ सयको हाराहारीमा दर्ता भएका रहेछन् । यीनिहरुमध्ये नयाँले त दासै प्रदुषण गर्दैनन् तर पुरानाले ? ........ यसको हिसाव र मापन कसैले गरेको छ भने भन्नुस् । अरु सवारीको कुरा धेरै गरेर तपाईलाई अन्यौलमा पार्न चाहन्न ।
 

अन्तमा भन्छु, बन्दको कारणले धेरैले पिडा भोगेका छन् । आफ्ना जायज माग सम्बोधन गराउनका लागि बन्दको बिकल्प खोजिनुपर्छ तर पनि बन्दले थोरै भए पनि फाईदा पुर्याउँछ ।
 

सानुभाई

विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवशमा पोखरामा विभिन्न कार्यक्रम

बैशाख २१, पोखरा, विनोद शर्मा 

आज विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवश, नेपालमा पनि बिभिन्न कार्यक्रम गरी मनाईंदैछ । दिवशको अवसरमा नेपाली पत्रकारहरुले आफ्नो पेशागत अधिकारलाई जोड दिएका छन् । पत्रकारहरुको छाता संगठन नेपाल पत्रकार महासंघले ‘प्रेस तथा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको जगेर्ना र श्रमजीवि पत्रकारको हित’ भन्ने मुल नारा तय गरेको छ । सन् १९९३ देखि हरेक वर्षको मे तीन तारेखमा विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवश मनाइन्छ । दिवशका अवसरमा नेपाल पत्रकार महासंघ कास्कीले ‘प्रेस तथा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको जगेर्ना र श्रमजीविको हित’ विषयमा अन्तरक्रिया गरेको छ । अन्तरक्रियाका बक्ताहरुले नयाँ बन्ने संविधानमा स्वतन्त्र प्रेसको ग्यारेन्टीको माग गरेका छन् । पत्रकारको पेशागत र भौतिक अधिकार दुबैको हनन भएको भन्दै उनीहरुले कुनै बहानामा प्रेस माथिको बन्देज स्विकार्य नहुने बताएका छन् । 

प्रेस चौतारी नेपालका केन्द्रिय अध्यक्ष गगन बिष्टले राज्यले पत्रकारको पेशागत र भौतीक अधिकारप्रति बेवास्ता गरेको बताउनुभयो । जेठ १४ मा सँविधान नबने सबैभन्दा पहिले प्रेसमाथी हमला हुने भन्दै उहाँले सम्पुर्ण पत्रकारहरु एक हुनुपर्नेमा जोड दिनुभयो । प्रेस युनियनका बरिष्ठ उपाध्यक्ष गँगाधर पराजुलीले राजनैतिक दलले आवश्यक पर्दा प्रयोग गर्ने तर समस्या परेको बेलामा भने वेवास्ता गरेकोमा आपत्ति जनाउनुभयो । बरिष्ठ पत्रकार तथा पुर्व राजदुत कमल कोईरालाले सञ्चारकर्मीहरु एकजुट भैसकेकोले प्रेसलाई कसैले नियन्त्रणमा राख्न नसक्ने बताउनुभयो । 

प्रेस स्वतन्त्रताका सेनानी माधव शर्माले उद्यागी, व्यबसायि र पत्रकारले चलाएको सञ्चार माध्यमलाई राज्यले समान व्यबहार नगरेको बताउनुभयो । पत्रकार महासंघ कास्कीका उपाध्यक्ष राज बहादुर गुरुङले राज्यले समाचारसँग सुन र अपार्टमेण्ट साट्ने पत्रिकाको प्रवद्र्धन गरेको बताउनुभयो । उहाँले सरकारले समानुपातिक विज्ञापन नीति अवलम्बन गर्नुपनेृमा जोड दिनुभएको छ । पत्रकार महासंघ कास्कीका अध्यक्ष बद्री विनोद प्रतीकले पत्रकारीताबाट पलायन हुने क्रम रोक्नुपर्नेमा जोड दिनुभयो । श्रमजीवी पत्रकारका समस्या गम्भीर विषय भएको भन्दै यसतर्फ राज्यले ध्यान दिनुपर्ने उहाँको भनाई छ । 

दिवसका अवसरमा कास्कीमा पनि विभिन्न कार्यक्रम गरिएको छ । नेपाल पत्रकार महासंघ कास्की शाखा, स्वतन्त्र पत्रकार संघ नेपाल र प्रेस चौतारी कास्की शाखाले पोखरामा छुट्टाछुट्टै कार्यक्रम गरेका हुन् । स्वतन्त्र पत्रकार संघ नेपालले होटल दिप सागरमा परिचयात्मक कार्यक्रम गरेको छ । 

दिवसकै अवसरमा पोखरामा राष्ट्रिय महिला पत्रकार भेला शुरु भएको छ । प्रेस चौतारी नेपाल कास्कीको व्यवस्थापनमा शुरु भएको भेलाको नेकपा एमालेका वरिष्ठ नेता केपी शर्मा ओलीले उद्घाटन गर्नुभएको छ । जिल्ला विकास समिती कास्कीको सभाहलमा भैरहेको भेलामा महिला पत्रकारको पेशागत अवस्था र समस्याका बारेमा छलफल हुने प्रेस चौतारी कास्कीका अध्यक्ष श्याम कुँबरले जानकारी दिनुभयो । भेलामा करिव १ सय ५० जना महिला पत्रकारको सहभागिता रहेको छ । कार्यक्रम अघि पोखराको सभागृह चोकदेखि राष्ट्रबैंकचोकसम्म प्रभातफेरि गरिएको छ ।

दिवशकै अवसरमा प्रेस युनियन कास्की शाखाले भोली विहान शुभकामना आदान प्रदान एवं पत्रकारितामा विद्यमान चुनौती विषयक अन्तक्रिया कार्यक्रमको आयोजना गरेको छ । नेपालमा सन् १९९५ देखि मात्रै प्रेस तथा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता दिवश मनाउन थालिएको हो ।